تصویرسازی کتاب های مذهبی کودکان
چکیده:
تصویرسازی
برای کتاب های کودکان کمک به درک مفاهیم موجود در نوشته های متن کتاب با زبان
تصویر است و در این بین وظیفه ی هنرمند ایجاد جاذبه و القاء هر چه موثرتر مفهوم
متن و تاثیرپذیری آن در ذهن کودک می باشد.
در تصویرسازی کتاب های کودکان با توجه به اینکه
مخاطبان این کتاب های حساس ترین قشر جامعه می باشند،باید به ویژگی های روحی و
روانی گروه های سنی مختلف کودکان و همچنین به ویژگی های تصویرسازی برای هر گروه سنی،توجه کافی از سوی
تصویر مبذول شود.
تصویرسازی برای موضوع ها و نوشته های مذهبی مربوط به کودکان یکی از مهم ترین ابزارهای تربیت مذهبی می باشد.در تصویرسازی موضوع های مذهبی وجود پاره ای از مسایل،از جمله توجه به شان موضوع و هم چنین حفظ احترام پیامبران،ائمه اطهار(ع) و سایر افراد مقدس از نظر شرع ضروری است که مورد نظر تصویرگر قرارگیرند. در مواجه شدن با این گونه موضوع ها،تصویرساز می تواند از نمادهای موجود در مذهب و فرهنگ،از جمله نمادهای تصویری،نمادهای رنگی و ... هوشمندانه بهره گیرد و تصاویری مناسب با موضوع ارایه دهد. برای طراحی چهره و اندام یاران پیامبران و ائمه،تصاویر باید دارای جذابیت بصری باشند تا در کودکان نسبت به خود،ایجاد علاقه نمایند و از طرفی با اطلاعات دقیق تاریخی،جغرافیایی،نوع پوشاک منطقه و .. در مقطع زمانی مربوطه،مطابق باشند. تصویرساز در برخورد با مسایل مجرد و بنیادی دین می تواند از نقوش تزیینی و تذهیب بهره گیری نماید.
واژگان کلیدی: تصویرسازی،کودک،تصویرسازی مذهبی
مقدمه:
تصویرسازی کتاب های کودکان،بیان مفاهیم موجود در نوشته های متن کتاب با زبان تصویر است. تصویرسازی کودکان و به ویژه تصویرسازی موضوعات مذهبی برای کودکان ،دارای اصولی است که با توجه به شرایط روحی و روانی کودکان گروه های سنی مختلف تعیین می گردد. این اصول عبارتند از:
تعهدات شرعی تصویرگر،برقراری ارتباط عمیق با موضوع از طریق مطالعه ی فراوانی در زمینه ی ابعاد مختلف موضوع،مطابقت تصاویر در مذهب و فرهنگ،جذابیت تصاویر،رعایت ویژگی های تاریخی،جغرافیایی،فرهنگی و .... با توجه به مقطع زمانی مربوط با موضوع و بهره گیری از نقوش تزیینی و سنتی در مسایل مجرد و بنیادی دین.
با توجه به اینکه بیشتر آثار منتشر شده در این زمینه،عمدتاً فاقد کیفیت های مطلوب مورد نیاز در این زمینه است و حتی در برخی موارد،کاملا متفاوت با اصول شرعی و عرف جامعه می باشد،پرداختن به این موضوع ضروری می نماید.
در زمینه ی تربیت مذهبی کودکان،تا کنون کتاب های فراوانی انتشار یافته است ولی در زمینه ی تصویرسازی موضوع های مذهبی برای کودکان که از مهمترین راه های تربیت مذهبی کودکان می باشد،کتابی منتشر نشده و در مراکز دانشگاهی نیز تلاش چندانی صورت نگرفته است.
در این مقاله ابتدا به تعریف تصویرسازی برای کودکان و سپس تعریف تصویرسازی مذهبی برای کودکان و نقش آن در پرورش مذهبی اشاره شده و دو صورت مهم تربیت کودکان ذکر گردیده و در بی آن کلیاتی نیز راجع به نحوه ی برخورد تصویرگر با موضوع های مذهبی آورده شده است. هم چنین چند نمونه از آثار منتشر شده در این زمینه که مربوط به سال های 1364 الی 1380 می باشند، مورد بررسی قرار گفته است.
دین از مهمترین عوامل تکامل روحی انسان و پیشگیری از انحرفات در وی می باشد به همین دلیل پرورش مذهبی دارای اهمیت ویژه ای است و بهترین زمان برای پرورش مذهبی،دوران قبل از نوجوانی،یعنی دوران کودک می باشد.
[1] «پرورش مذهبی،در حقیقت،مجموعه دگرگونی هایی است که در فکر و عقیده ی فرد،به منظور ایجاد نوعی خاص از عمل و رفتار که متکی بر ضوابط مذهب باشد،انجام می شود.»[2]
«در رابطه با پیدایش حس مذهبی،بررسی های روانکاران نشان می دهد که این امر مربوط به ماه های قبل از چهار سالگی است و حتی در برخی کودکان،از حدود سنین دو الی سه سالگی هم دیده شده است.»[3]
عموم کودکان تقریبا از سن شش سالگی علاقه ی فراوانی به مذهب دارند،رفتار مذهبی کودکان،صورت عقلانی به خود می گیرد و تا قبل از این سن،بیشتر جنبه ی احساسی دارد و به همین دلیل،آموزش مستقیم اصول دینی به کودکان زیر هفت سال،پیشنهاد نمی شود.[4]
از راه های مهم پرورش مذهبی کودکان،به جای تعلیم مستقیم،تقویت حواس آنها می باشد،تا کودک بتواند هنگام بروز تمایلات مذهبی به راحتی راه خود را انتخاب کند.برای پرورش حواس کودک از وسایل آموزشی متعددی استفاده می شود که از مهمترین آنها می توان از کتاب های کودکان که معمولا همراه با تصاویر مربوط به نوشته های کتاب می باشند،نام برد.[5] وقتی متن با تصویر همراه می شود،تاثیر آن بر مخاطب تنها با متن سرو کار دارد و این امر نشان دهنده ی اهمیت فراوان تصاویر می باشد.
تصویرسازی برای کودکان یعنی کمک به بیان مفاهیم موجود در نوشته های مربوط به کودکان،با استفاده از تصویر،به منظور القای هر چه موثرتر مفهوم نوشته و نفوذ القای هر چه بیشتر آن در مخاطب (کودکان).[6]
تصویرگر باید از ترجمه ی تصویری جزء به جزء متن خودداری نماید و تمام تلاش خود را در جهت بخشیدن ابعادی تازه به موضوع و روشن نمودن نکات پنهانی متن بنماید.
یک تصویرگر در اکثر مواقع موضوع کار خود را،به تنهایی انتخاب نمی کند بلکه عموما سفارش یک موضوع یا کتاب توسط فرد یا موسسه ای دیگر صورت می گیرد و تصویرگر تنها شیوه های مختلف ارایه ی بهتر موضوع را می یابد. بنابراین تصویرگری،کاری است که دارای حد و حدودی مشخص می باشد.
تصویرگر باید با درک فضای موضوع،با آن رابطه ای عمیق برقرار سازد که این امر تنها از طریق مطالعه ای چندین باره ی موضوع و مطالعه در زمینه ی ابعاد مختلف موضوع مورد نظر امکان پذیر می باشد. هنگامی که یک تصویرگر با موضوع های مذهبی روبه رو می شود،اهمیت مطالعه در زمینه ی آن مذهب و ابعاد مختلف آن بیشتر احساس می شود،بنابراین اثر به وجود آمده علاوه بر مطابقت با اصول و قوانین مذهبی، تاثیر گذاری بیشتری هم خواهد داشت.
از طریق ارایه ی الگو به سرعت و آسانی می توان مسایل مذهبی را ملکه ی ذهن کودکان کرد و آنان را به عمل ترغیب نمود. به ویژه از آن رو که حس تقلید در کودکان بسیار قوی است. تجربه نشان داده است که الگو در شکل گیری جهان بینی،رفتارهای اجتماعی و شخصیت آینده کودک موثر می باشد:
«کودک باید به اولیای دین،به رسول خدا و ائمه (ع) و دیگر پاسداران مذهب علاقه مند شود،امر و نهی شان و راه و روش آنها در طفل اثر گذارد و شیوه ی زندگی آنان را سرمشق قرار دهد.»[7] دستیابی به امر از طریق نوشته و تصویر در شان موضوع های مذهبی امکان پذیر می باشد.
با اینکه مشخصات چهره و اندام و لباس پیامبر(ص) ائمه (ع) و سایر افراد مقدس از نظر شرع در روایات ذکر گردیده،بهتر است تصویرگر،به دلیل حفظ حرمت و فرهنگ،رای اشاره به وجود ایشان در صحنه ی تصویر استفاده نماید. برای نمونه وجود ذوالفقار،شمشیر حضرت علی(ع)،در تصویر می تواند معرف حضور ایشان در صحنه ی تصویر باشد،یا ذالجناح،اسب امام حسین(ع)،می تواند دلیل و نمادی از وجود ایشان در صحنه یا فضای تصویر باشد.
در صورت طراحی چهره و اندام افراد مقدس،این طراحی باید به دور از کلیش پردازی بوده و دارای جذابیت تصویری باشد تا در بیننده نسبت به خود،ایجاد علاقه نماید. وقتی داستانی راجع به زندگی پیامبران و ائمه اطهار می باشد،تصویرگرباید با رعایت خصوصیات مکان،نوع پوشاک،معماری و... با توجه به مقطع زمانی مورد نظر، به طور دقیق فضای موضوع را به تصویر درآورد از خیال پردازی در این زمینه تا جایی که امکان دارد،خودداری نماید. در مورد مسایل مجرد بنیادی دین مانند توحید،عدل و معاد و .... بهتر است از نقوش تزیینی و تذهیب استفاده ی بیشتری شود.
برای به تصویر درآوردن مفاهیم ارزشمندی چون شهادت در اه خداوند که از ارکان مهم دین اسلام سایر ادیان می باشد و محتوای بسیاری از داستان های مذهبی به ویژه داستان های مربوط به زندگی ائمه اطهار و یاران را تشکیل می دهد بهتر است از نمادهای تصویری،ترکیب بندی ها،رنگ و ... به گونه ای استفاده شود که تا جای ممکن به مفاهیمی چون هایی از قید و بند دنیا،رفتن به سوی پروردگار،رسیدن به کمال و از این قبیل،نزدیک باشد و از مفهوم مردن،شکست و ... فاصله بگیرد.
در بررسی به عمل آمده در سال 1375،حدود 8/12 درصد از انتشارات مربوط به کودکان در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که از مهم ترین مراکز انتشار کتاب های کودکان است مربوط به موضوع های مذهبی بوده که از این میان نیز بیشتر کتاب های راجع به سرگذشت پیشوایان دینی،به خصوص سرگذشت امام حسین(ع) و یاران ایشان در کربلا،می باشند. مسایل بنیادی دین،حدود 23 درصد از کل این کتابه ها را تشکیل می دهند.[8]
آغاز انتشار کتاب های مذهبی مخصوص کودکان،به سال های قبل از انقلاب اسلامی برمی گردد.قدیمی تین این آثار،مربوط به تصویرسازی چاپ سنگی دوره ی قاچار و تصویرهای پشت شیشع و قدیمی ترین تصویرسازی مذهبی نیز به شیوه ی نوین مربوط به آثار مرتضی ممیز است که برای قصه های قرآن تهیه شده است. از دیگر تصویرگران کتاب های مذهبی کودکان،می توان از علی اکبر صادقی نام برد،که مجموعه کتاب های «فرزند زمان خویش باش»،«آتش باش تا برافروز»،«آنها زنده اند»و همچنین «عبادتی چون تفکر نیست.» را با حاشیه پردازی و آراستن کتاب به شیوه ی سنتی کار کرده است. این هنرمند چند کتاب دیگر را با الهام از نقاشی قهوه خانه ای کارکرده است که از جمله می توان به کتاب «پیروزی» اشاره کرد.
بعد از انقلاب اسلامی،متداول ترین آثار تصویسازی کتاب های مذهبی کودکان،با استفاده از شیوه ی واقع تصویر شده اند که می توان ار آثار صادق،بهرام خائف،منوچهر درفشه،پرویز حیدرزاده و ... نام برد که عموماً به جای پرداختن به القای مفاهیم موجود در داستان،به تصویرکردن جزء به جزء و دقیق شخصیت های داستان پرداخته اند.بیشتر کتاب هایی هم که در دو دهه ی اخیر در این زمینه به انتشار رسیده اند،فاقد ارزش هنری بالایی می باشند.
در ذیل،سه نمونه از کتاب های اخیراً انتشار یافته ی کشورمان در زمینه ی موضوع های مذهبی برای کودکان مورد برسی قرار گرفته است:
1- کتاب «پیروزی»نوشته ی مهدی معینی،تصویرگر،علی اکبرصادقی،تهران: انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان،چاپ اول،1364.
2- کتاب «ظهر روز دهم» نوشته ابراهیم حسن بیگی،تصویرگر،مرتضی زاهدی،تهران:انتشارات محراب قلم،چاپ اول،1380.
پیروزی
مهدی نعیمی
تصویرگر:علی اکبر صادقی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان،1364
نمونه اول:
موضوع اصلی داستان کتاب «پیروزی»شرح یکی از آیات قرآن کریم(سوره انفال،آیات 66-64)است که در آن پیروزی سپاه حق بر باطل،هر چند که تعداد افراد سپاه حق بسیار کمتر از عده ی سپاه باطل باشد،اشاره شده است.
طراحی جلد کتاب که با بهره گیری از نقوش تزیینی سنتی و رنگ های گرم به وجود آمده است،در مجموع،جذابیت دارد. هم چنین بافت مورد استفاده به عنوان زمینه ی اثر،بر زیبائی آن افزوده است. قرار گرفتن عنوان کتاب در بین نقوش تزیینی و ترکیب آن با نقوش،برجنبه ی تفکر برانگیز طرح جلد افزوده است. هر چند طراحی حروف به کار رفته برای عنوان کتاب،نازیباست اما بهتر آن بود که طراح همان گونه که از نقوش اصیل ایرانی در تصویر روی جلد بهره گرفته است. در طراحی حروف عنوان کتاب نیز از خطوط اصیل ایرانی بهره می گرفت. (تصویر1)
بیننده در یک نگاه کلی به مجموع تصاویر کتاب بدون خواندن متن آن،به محتوای کلی موضوع داستان پی می برد که این از نکات مثبت اثر فوق می باشد.استفاده از یک صفحه ی تاشونده که از ابتدای مطالعه ی کتاب تا انتهای آن باید به صورت باز باقی بماند،ابتکاری است که بر جذابیت هر چه بیشتر کتاب افزوده است.
از دیگر ویژگی های بارز تصویرسازی این کتاب،گنجاندن ویژگی های سپاه حق و سپاه باطل در تصاویر است بدون آنکه در متن کتاب اشاره ای به این ویژگی ها شده باشد.
شکل 3- سپاه باطل در کتاب «پیروزی»
شکل 4- آخرین تصویر کتاب «پیروزی»
شکل 5- طرح روی جلد کتاب«ظهر روز دهم»
تصویرساز با این کار، علاوه بر افزایش جنبه ی تفکر برانگیزی اثر،ابعاد تازه ای به موضوع کتاب بخشیده است.
در قسمت راست صفحات کتاب که دارای پس زمینه ای به رنگ روشن است و می تواند نمادی از راه حق باشد،سپاه حق با چهره هایی حاکی از آرامش درونی،لباس هایی با رنگ روشن و سربندهای سبزنگ که نماد رنگی اولیاء خداوند و یاران ایشان در فرهنگ شیعی ایران است. زیرپرچم الله اکبر که از شعارهای اصلی دین اسلام می باشد،همگی پشت سر هم یک رهبر که کتاب مقدس را بر دستی گرفته و با انگشت دست دیگر اشاره به بالا دارد و می تواند اشاره ای نمادین از داشتن هدفی خدایی باشد،قرار گرفته اند رنگ لباس رهبر آسمانی به تصویر درآمده روشن تر از نگ لباس سایر افراد سپاه حق است،که به احتمال زیاد نشانه ای از بالاتر بودن مقام وی نسبت به سایرین در نزد خداوند می باشد.
قرار گرفتن افراد سپاه حق بر محور عمودی که بر حالت آرام و استوار ایشان افزوده است،هم چنین بزرگتر بودن نسبی اندازه ی افراد سپاه حق به سپاه باطل،که می تواند مبین بزرگتر بودن روح آنها باشد،از دیگر تمهیدات تصویری به کار رفته در این اثر است.(تصویر 2)
قرار گرفتن سپاه باطل در سمت چپ صفحات کتاب و در زمینه ای تیره رنگ که می تواند نمادی از راه نادرست و باطل باشد،چهره های مضطرب و ترسان آنها،با وجود بیشتر بودن تعدادشان نسبت به افراد سپاه حق و هم چنین مسلح بودنشان به سلاح های جنگی فراوان،داشتن کلاه خودهای شاخدار بر سر که کنایه بر دیوی و پلیلدی است. لباس های سرخ رنگشان که نماد رنگی اشقیا در فرهنگ شیعی ایرانی است،نداشتن پرچم و رهبر که به نحوی اشاره به سرگردانی و بی هدفی آنان در زندگی دارد،از دیگر نکات برانگیزاننده ی تفکر بیننده ی تصاویر می باشد.(تصویر3).
قرار گفتن نیزخ های سپاه باطل به صورت کاملا عمودی و موازی با یکدیگر،زندان را در خاطر بیننده مجسم می نماید. گویا تصویرساز با این کار قصد القای این مطلب را داشته که گرفتاری سپاه باطل در نهایت به دست خودشان می باشد.
مطابق با آخرین تصویر کتاب،سپاه باطل با نیزه هایی که از آسمان بر آنها فرود آمده است و به احتمال زیاد نمادی از کمک های غیبی خداوند می باشد،به نابودی و هلاکت رسیده اند که خود بر جنبه ی تفکر برانگیزی اثر افزوده است.
تصاویر و نوشته های کتاب دارای ارتباطی منطقی با یکدیگر می باشند و هر آنچه متن بدان اشاره کرده است در تصاویر کتاب کاملاً مشهود است. هم چنین اجرای بسیار دقیق،نوع طراحی و توجه به جزییات اثر،مبین مهارت فراوان تصویرساز در ارایه ی موضوع می باشند ضمن اینکه از خشونت موجود در موضوع حماسی داستان به مقدار زیادی کاسته اند.
ترکیب بندی اکثر تصاویر کتاب،براساس محور عمودی و افقی و تقریباً به صورت قرینه که ساده ترین نوع ترکیب بندی است،می باشد. گروه بندی عناصر تصویری براساس تکرار عناصر تصویری،متناسب با موضوع حماسی اثر می باشد. رنگ های غالب بر اکثر تصاویر اثر،رنگ های گرم می باشند و با موضوع اثر هماهنگی دارند.
بنا بر آنچه ذکر گردید،کتاب«پیروزی» در مجموع اثری موفق در زمینه ی کتاب های کودکان می باشد.
ظهر روز دهم
قیصر امین پور
تصویرگر:محمدخزایی
انتشارات برگ،1365
نمونه دوم
موضوع داستان کتاب،«ظهر روز دهم» ماجرای به میدان رفتن کودکی است که در روز عاشورا،بعد از به شهادت رسیدن پدرش،با کسب اجازه از امام حسین(ع)،به میدان نبرد می رود و با سپاهیان دشمن به کارزار می پردازد و در نهایت شهید می شود.
تصویر روی جلد کتاب به همراه عنوان آن،در همان نگاه اول،ذهن بیننده را به سوی واقعه ای کربلا که محتوای اصلی مطالب کتاب را شامل می شود،سوق می دهد. اسب سفید که به احتمال زیاد ذوالجناح،اسب امام حسین(ع)می باشد و نشانه ای از حضور ایشان در صحنه ی تصویر است،در مقابل انبوه نیزه ها که نمادی از انبوهی سپاه باطل می باشند،به تصویر درآمده که می تواند بیانگر نابرابری نبرد روز عاشورا باشد. جهت قرار گرفتن اسب در تصویر روی جلد به گونه ای است که بیننده را ترغیب به باز کردن و ورقه زدن و در نتیجه خواندن کتاب می کند. (تصویر 5).
در یک نگاه کلی به تصاویر کتاب و بدون مطالعه ی متن آن،محور اصلی داستان به بیننده القاء می شود. تصویرساز علاوه بر توجه به مفهوم نوشته ها،به نکات ظریف موجود در متن کتاب توجه کافی مبذول داشته و انتظاراتی را که خواننده ی کتاب با مطالعه نوشته ها از تصاویر دارد،برآورده ساخته است. بهره گیری طراح از نگارگری ایرانی برای طراحی عناصر تصویری کتاب،سبب گردیده که اثر علاوه بر معاصر بودنش،دارای هویت ایرانی نیز گردد.
7- تصویر مربوط به شهادت یاران امام حسین (ع) از کتاب «ظهر وز دهم»
در عمده ی تصاویر کتاب،از رنگ های روشن برای رنگ آمیزی چهره،لباس و حتی اسب های یاران امام حسین(ع) و از رنگ ها تیره تر برای رنگ آمیزی افراد سپاه باطل استفاده شده است. برای نمونه در تصویر6،استفاده از رنگ روشن تر نسبت به سایر عناصر تصویری برای کودک که دارای لباسی سبز رنگ و کلاه خودهایی مزین به پر قرمز،علاوه بر اینکه استفاده مناسب از نمادهای رنگی عاشورا را نشان می دهد،منجر به تاکید بر این عنصر بصری یعنی کودک فهرمان گردیده است.
نکته ی حایز اهمیت در بیشتر تصاویرکتاب،تاکید بر عناصر حماسی است که مد نظر تصویرگر قرار گرفته است.برای مثال در تصویر مربوط به شهادت یاران امام حسین(ع)،تصویرساز با درکی عمیق از مفهوم حماسه و شناخت عناصر حماسی،و استفاده ی نمادین از این عناصر،تصویری تفکر برانگیز به وجود آورده است.
استفاده از انبوه نیزه های تیره و خون آلود در فضای تیره ی پایین،به عنوان نمادی از انبوهی سپاه یزیدیان،هم چنین استفاده از کبوترانی که با خطوط منحنی طراحی شده اند و در فضای آبی رنگ قسمت بالایی تصویر قرار دارند،به عنوان نمادی از شهیدان،استفاده ای کاملا بجا و هوشمندانه است. رنگ قرمزی که در فضای میانی تصویر و در ارتباط با نیزه های تیره و خون آلود دیده می شود،می تواند نمادی از شقاوت و ستمگری یزیدبان باشد ضمن اینکه همراه شدن آن با بافت مورد استفاده در تصویر،به بیان تصویری مفهوم خونریزی و ستمگری کمک شایانی نموده است.(تصویر 7)
عصر عاشورا بود فاطمه دلش گرفته بود. حوصله ی هیچ کاری نداشت به حرفهایی که درباره ی عاشورا شنیده بود فکر کرد. تشنگی بچه های امام حسین(ع) را به یادآورد. روز عاشورا آب را به روی آن ها بسته بودند نهر آب نزدیک خیمه ها بود بچه ها صدای شرشر آب را می شنیدند دشمن زیاد بود آنقدر زیاد بود که انگار برای جنگیدن لشگر بزرگ آمده بودند.
فاطمه در فکر خیمه های امام حسین(ع) بود دلش می خواست او و پدرش هم آنجا بودند و دوش دوش امام حسین(ع) می جنگیدند و برای بچه ها آب می آوردند.
8- دو تصویر از کتاب «عصر آن روز» (دو نوع برخورد متفاوت در تصویرسازی یک کتاب)
در عمده ترکیب بندی های کتاب،عناصر تصویری فاقد تحرک و پویایی مود نیاز برای کتاب های کودکان و هم چنین موضوع های حماسی می باشند. تفاوت نوع برخورد تصویرگر با موضوع در تصویر آخر کتاب که لاله زار روییده از خون کودک قهرمان داستان را نشان می دهد،با نوع برخورد سایر تصاویر کتاب به لحاظ فنی درست نیست.
با وجود توجه تصویرگر به مفاهیم نمادین رنگ و استفاده از بافت در جهت القای فضای حماسی موضوع، ترکیب رنگ و بافت و اینکه رنگ ها در بعضی قسمت ها بسیار تیره شده اند اکثر تصاویر کتاب،به لحاظ روانی،موجب ناراحتی بیننده تصویر می گرداند. توجه به قرارگیری نوشته ها و تصاویر به نحوی که از لحاظ بصری در جهت تاکید بر یکدیگر باشند از دیگر نکاتی است که بهتر بود در این اثر مورد توجه بیشتر تصویرگران قرار می گرفت.
در مجموع،کتاب «ظهر روز دهم»با توجه به داشتن ویژگی های مثبت فراوان محتوایی و فنی،اثری موفق در زمینه ی کتاب های مذهبی کودکان می باشد.
عصر آن روز
ابراهیم حسن بیگی
تصویرگر: مرتضی زاهدی
انتشارات محراب قلم،1380
نمونه سوم:
داستان کتاب«عصر آن روز» درباره ی دختر خردسالی است با نام فاطمه که با اندیشیدن و نقاشی کردن وقایع روز عاشورا،ناگهان خود را در کربلا و در میان صحنه ی نبرد می یابد. ادامه داستان در ارتباط با ماجرای به میدان رفتن حضرت عباس(ع) برای آوردن مقداری آب برای کودکان و به شهادت رسیدن ایشان می باشد.
طرح روی جلد که صحنه ی شهادت حضرت عباس(ع) را نشان می دهد و اشاره به محتوای اصلی نوشته ی کتاب دارد،با الهام گرفتن از نقاشی کودکان به وجود آمده است. حاشیه ای که تصویر اصلی روی جلد را در برگرفته،آن را تحت الشعاع خود قرار داده است. آن دخل و تصرفی که توسط طراح در قلم حروف عنوان کتاب اعمال شده،از خوانایی و زیبایی آن کاسته است.
بیننده در یک نگاه کلی به تصاویر کتاب،محور و ماجرای اصلی داستان مطرح شده در کتاب را در می یابد. دو نوع برخورد متفاوت تصویرسازی صفحات مختلف کتاب مشاهده می شود که از لحاظ فنی درست نیست. بخشی از تصاویر،از جمله تصویر اول کتاب،با فرم های ساده و آسان که مناسب تصویرسازی برای کودکان است به وجود آمده اند و بخشی دیگر به شیوه ی نقاشی کودکان و با استفاده از خطوط درهم و خشن و ترکیب رنگ های تیره تصویر شده اند(تصاویر 8و9) با توجه به این که نقاشی کودکان با تصویرسازی برای آنان به این دلیل که یکی از اهداف تصویرسازی این کتاب ها بالا بردن سواد بصری آنها می باشد،تفاوت اساسی دارد،تصاویری تا مناسب برای کتاب های کودکان می باشند. طراح به مفاهیم موجود در متن کتاب توجه چندانی نداشته و حتی در برخی قسمت ها،تصاویر ارایه شده ارتباط چندانی با محتوای نوشته ها ندارنددر عمده ی تصاویر کتاب،از نظر تصویری فرق چندانی بین سپاه حق و سپاه باطل مشاهده نمی شود. هم چنین اکثر شخصیت های اصلی و محوری داستان که افراد سپاه حق می باشند،احتمالاً به قصد ایجاد تاکید بیشتر،به صورت وارونه تصویر شده اند که می تواند موجب انتقال مفهومی مغایر با مفهوم اصلی موضوع گردد.
شهادت یاران ائمه اطهار(ع) و به هلاکت رسیدن اشقیاء در این کتاب،به صورت یکسان تصویر شده اند که از نظر مفهومی تضاد با عقاید مذهبی شیعه می باشد.(تصویر 10)
تنوع ترکیب بندی های صفحات مختلف کتاب فوق حایز اهمیت است ولی اکثر ترکیب بندی ها،فاقد پویایی مورد نیاز برای کتاب های کودکان،بالاخص کتاب هایی با موضوع حماسی که بهتر است دارای تصاویری پویا و پر جنبش باشند،هستندو تضادهای شدید رنگی و عدم به کارگیری رنگ های متناسب با موضوع،از دیگر اشکالات فنی این کتاب است.
با توجه به نکات ذکر شده می توان گفت کتاب «عصر آن روز» از کتاب های ناموفق در زمینه ی کتاب های مذهبی کودکان می باشد.
نتیجه:
- در تصویرسازی موضوع های مذهبی،علاوه بر تعهدات عمومی که تصویرگر ملزم به در نظر گرفتن آنهاست.تعهدات شرعی نیز افزوده می گردد.
- برای القاء مفهوم موضوع،لازم است ارتباطی عمیق با موضوع برقرار گردد که این مستلزم مطالعه ی فراوان در زمینه ی ابعاد مختلف آن می باشد.
- تصاویر،باید مطابق با اصول دینی بوده و هیچ گونه مغایری با ان نداشته باشند تا به اصل دین لطمه ای وارد نگردد،هم چنبن باید شأن و حرمت موضوع های مذهبی مد نظر قرار گیرد.
- با بهره گیری از نمادهای موجود در مذهب و فرهنگ،می توان آثاری مناسب در این زمینه ارایه داد.
- تصاویر ارایه شده باید دارای جذابیت بصری باشند تا در مخاطب خود ایجاد علاقه نمایند.
- در شرح زندگی اولیاء خداوند ویژگی های تاریخی،جغرافیایی،فرهنگی و ... با توجه به مقطع زمانی مورد مطالعه و توجه قرار گیرد.
- در شرح مسایل مجرد و بنیادی دین،بهتر است از نقوش تزیینی و سنتی بهره گیری شود.
منابع:
1- قائمی،علی،پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان،تهران: انتشارات امیری 1370.
2- قائمی،علی،آسیب ها و عوارض اجتماعی،تهران:انتشارات امیری،1364.
3- ابراهیمی،نادر،مقدمه ای بر مصور سازی کتاب کودکان،تهران: انتشارات آگاه،1364.
4- مقدسی،حمید. روان شناسی هنر برای کودکان عادی و استثنایی،تهران:انتشارات چاپار فرزانگان،1372.
5- تاثیر و تاثر تصویرگری کتاب کودک و جامعه،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه تربیت مدرس.
6- بررسی آثار تصویرگران کتاب کودک(کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان)،پایان نامه ی کارشناسی ارشد،دانشگاه تربیت مدرس.
7- معینی،مهدی.پیروزی،تصویرگری علی اکبر صادقی،تهران:کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان،1364.
8- امین پور،قیصر:ظهر روز دهم،تصویرگری محمد خزایی،تهران:انتشارات برگ،1365.
9- حسن بیگی،ابراهین. عصرآن روز،تصویرگری مرتضی زاهدی،تهران: انتشارات محراب قلم،1380.
10- ابید،طاهره،مرد و میدان،تصویرگری بیوک ملکی،تهران: انتشارت استان قدس رضوی،1381.
11- فتاحی،حسین.14 قصه،14 معصوم،تصویرگری محمدرضا دادگر،تهران: انتشارات قدیانی،1383.
12- BEKKET,WENDY.the story of painting,.12 London. DORLING KINDERSLEL,1994.
[1] - هر دینی می تواند دارای شاخه های متعددی باشد که هر یک از این شاخه ها را یک«مذهب» می نامند. برای مثال،دین اسلام دارای دو مذهب اصلی شیعه و سنی است که این دو نیز به نوبه ی خود به شاخه های متعدد دیگری تقسیم شده اند در این مقاله مفهوم هر دو کلمه مذهب و دین،به منظور سهولت در فهم مطالب،یکسان در نظر گرفته شده است.
[3] - همان منبع،صفحه 32.
[4] - همان منبع،صفحه 33.
[5] - همان منبع،صفحه 34.
[6] - نادر ابراهیمی،مقدمه ای بر مصورسازی کتاب کودکان،تهران: انتشارت آگاه،1364،صفحه 37.
[7] - علی قائمی،پرورش مذهبی و اخلاق کودکان،تهران: انتشارات امیری 1370،صفحه 65.
[8] - محسن حسن پور،بررسی آثار تصویرگران کتاب کودک، به راهنمایی ابوتراب احمدپناه،پایان نامه کارشناسی ارشد رشته ارتباط تصویری،دانشگاه تربیت مدرس،صفحه 43.
